Çaycuma Notları-3-

Çaycuma Değirmenleri -1-

                                   Aslında tam bir Değirmenözü, Çaycuma coğrafyası, suları ile. Halk şimdi yalnız bakmakla yetiniyor bu sulara.

Değirmenözü adlandırmaları, 1530 tarihli muhasebe defterinde bu bölgede de kayıtlara geçiyor.

Bu adlandırma hala kullanılıyor ve Kışla ve Çayır bölgesi için yaşlılar, Değirmenözü diyor.

Araştırmalarda, Vilayet Nizamnamesi ile Bolu Sancağından ayrılıp oluşturulan Viranşehir Sancağı yönetim alanındaki idari birimlerden biri olan Hisarönü

Kazası bölgesinde bugün de hala varlık gösteren Çomranlı, Çömlekçi, Derecikviran, gibi yakın köylerden Değirmenözü Karyesinin Yukarıdere, Kışla ve Çayır olduğunu anlıyoruz.

Bugün de sözlü anlatımda Çaycuma’nın birçok köyünde Değirmenözü olarak ifade edilen bölgeden Çayır ve Kışla köyleri amaçlandığı açık. Örneğin Dereköseler’in, Kadıoğlu’nun, Burunkaya’nın veya Perşembe tarafının halkı, “Artık sular azaldı, köylerdeki değirmenler pek çalışmıyor. Eskiden de yaz aylarında sular azalınca Değirmenözü değirmenlerine gidilirdi.” diyor.

Kışla Köyü’nde faal Değirmenlerinden biri. Foto: Saffet Bilir. 02 Ekim 2011, değirmenlerin çalışma dönemi başlamış… Mis gibi mısır unu… Değirmenci Yaşabey…

1530 tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Anadolu Defterindeki bölümde yer alan Osmanlıca  metinlerin tıpkı basımlarını okuduğumuzda,

522.sayfada, Karye-i Değirmen özü, hane-7, hasıl-784

523. sayfada, Karye-i Değirmen özü, hane-80, hisse-7, hasıl-5768, tımaramı?-1

Yine aynı sayfada, Karye-i Değirmen öz-i diğer, hane-24, hisse-5, hasıl-2444 

526. sayfada, Karye-i Değirmen özü Divanına tabi? çiftlik ber dekirmen virildigi? Yer? evladına vakıfdır. Hasıl-4590

525. sayfada, Karye-i Değirmen özünde Emrah? Oğlu ……? Bir çiftlik yeri vakıf tamamdır. Hane-1, hisse-1, hasıl-378

574. sayfada, Karye-i der divan-ı Değirmen özü Hane-23, hisse-2, hasıl- 1951

575. sayfada, Mezra-ı der divan-ı değirmen özü. Hasıl-300

Bu kayıtta Değirmenözü, farklı yerleşmeler olarak karşımıza çıkıyor. Bu yerleşmelerin hepsi de bugün halk arasında tabir edilen Değirmenözü, Kışla ve Çayır köylerinin de bulunduğu, suyu sürekli akan ve üzerinde eskiden beri birçok değirmen bulunan derede midir tam bilemiyoruz. Muhasebe defterinde yakın yerleşmeler genellikle aynı sayfaya veya bir sonraki sayfaya yazılıyor.

Bu kayıtlarda dikkati çeken değirmen ve özü sözcükleridir.

Türk Dil Kurumu Sözlüğünde, öz, halk ağzında dere, çay; sulak verimli yer demek.

Orta Karadeniz bölgesinde öz sözcüğüne halkın yüklediği anlam.

Özler: Kırlardaki düz yerlerdir. Buralarda kuvvetli tarlalar bulunur. Yağışını bulunca ekinse ekin,  arpaysa arpa adam boyu, boy verip yatar. Özler, tam bir buğday ambarıdır. Tabanda toprak kalın ve zengin bir özellik gösterir, tavını çabuk vermez. Kültür bitkilerini iyi barındırır. Buralar humusça iyidir. Erüklüdere’nin içinde, Terecelikaya’nın doğusunda, yolun altında en iyi yerler öz durumundadır. Köseler Köyü, Gümüşhacıköy ilçesi-Amasya.

Türk Dil Kurumu Tarama Sözlüğünde öz, vadi olarak geçmekte.

İ. Zeki Eyüpoğlu’nun Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğünde, öz, dere olarak anlamlandırılmış.

Değirmenözü’nü, değirmen deresi, değirmenler vadisi ve değirmenlerin hası olarak okuyabiliriz.

Değirmenözü söyleyişi, Kışla, Dere, Kırklar, Göçler ve Çayır köylerinin bulunduğu dereden başka yerleşmeleri ifade edip etmediği de araştırmalarla ortaya çıkacaktır.

Bir değirmendür cihan, her kimse bekler nevbetin. (Zati-1987)
(...)
Çaycuma, 03 Nisan 2012, Seyfettin Ceylan