PENGÜRT KÖYÜNÜN ADININ KAYNAĞI VE ANLAMI ÜZERİNE
Belgelerde Pengürt Söz Varlığının Aslı
1530 tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defterinin 957. sayfasında Darende ve Divriği Livası Ziniski nahiyesi Pamkird karyesi kaydı sabittir. Bölgede, ismi değiştirilen başka Pamkird adı da olmadığına göre, halk arasında Pengürt olarak ifade edilen köy adının etimolojisinin başında, kaynağında, Pamkird vardır ve bu ad ona kaynaklık eder. Karye, köy anlamında.
Bahçeli köyün eski adı olan Pengürt adı, Pamkird sözünün bozulmuşudur. Bu ad, Türklerden önceki bir adlandırma, Türkçe Sözlüklerde de geçmemekte ve Türkçe kurallara aykırı olup Farsça ve Arapça'dan geçtiğine dair bir bilgiye ulaşılamamıştır. Bu sözün buralara eski uygarlıklardan kaldığı ihtimal dahilinde olabileceği belirtilmişti.
Yeni araştırma ve soruşturmalarımda bu Divriği bölgesinde, tarihte Ermeni nüfusun yoğun olarak yaşadığı, Ermenice dili eğitimi ile uğraşan öğretmenin Pamkirt'in veya Pengürt'ün Ermenicede bulunmadığı ve dil yapısına uymadığı tespiti,
"pam" kelimesi Farsça'da renk ve borç anlamındadır.
"kirt" kelimesi Türkçe olup "kirtil", "kırtak", "kır-tak, kır-tag, kır-tağ, kır-ta, kır-t veya kir-tak, kir-tağ, kir-tağ, kir-ta, kir-t" "kırtan" ile de ilgilidir, bu sözcükler, "ev, küçük, çocuk, gerçek, derli toplu, sert, kepir, kır, kıraç, çorak" "kir" de lekeli anlamlarına gelmekte.
Pam-kirt (Pengürt), şimdi bu birleşik adı açalım biraz. "pam" sözcüğünün Farsça olduğu ve borç, renk anlamına geldiği, Pengürt köyünün coğrafyasına bakıldığında değişik renkte yamaçlar, doruklar, taşlar, kumlar, çorak, kepir alanlar bulunduğu, buna örnek Göktaş mevkiinin ve Kaynarpınar'daki kumların renkli oluşu, işte, coğrafyadaki bu renklerden "pam" sıfatını aldığı ve "kirt"in de Anadolu ağızlarında birçok anlama geldiği, bu anlamlardan, "ev, küçük, çocuk, derli toplu, sert, kır, kıraç, kırtak, kıran, çorak kepir" anlamları için de kullanıldığı sabit.
Kır ve Dağ sözcüğü: "kirtil", "kırtak", "kır-tak, kır-tag, kır-tağ, kır-ta, kır-t veya kir-tak, kir-tağ, kir-tağ, kir-ta, kir-t" "kırtan" ile de ilgilidir,
ETü: "dağ ... dağ rengi" [ Kaşgarî, Divan-i Lugati't-Türk, 1073]
kır [[tek bir dağ kütlesi]], kırlar eḏiz beḏük [[dağlar yüksek, büyük]] (...) kır at [[gri at]]
KTü: [ Ebu Hayyan, Kitabu'l-İdrak, 1312]
kır [[dağın zirvesi demektir, ancak Kıpçak dilinde düz yer için de kullanılır]]
KTü: "... yaban yer" [ anon., et-Tuhfetu'z-Zekiyye fi'l-Lugati't-Türkiyye, <1400]
al-barriya [Ar.]: kır [yaban yer, bozkır]
Çağ: "... dağ" [ Babürname, 1530]
ol kırda ki biz yaşunub irdük [gizlendiğimiz dağda]
TTü: [ Meninski, Thesaurus, 1680]
kır: ova, sahrā. Planities, pec. inculta, campus [tarım yapılmayan alan, bozkır]. & item griseus & canus [ayrıca gri veya boz renk].
TTü: [ Ahmed Vefik Paşa, Lehce-ı Osmani, 1876]
kır: Sahra, yaban, biyaban, çöl. Boz yerler, bayırlar. Kırların rengi, eşheb [boz veya gri].
<< ETü kır dağ
Not: Anlam evrimi "dağ başı" > "yaban yer" > "kaya ve çöl rengi", diğer yandan ise "meskûn olmayan yer" > "şehir dışı" > "köy" şeklindedir. Kaynak, (https://www.nisanyansozluk.com/?k=k%C4%B1r)
PAMKİRD KARYESİ, PENGÜRT KÖYÜ
"kirt" kelimesi Türkçe olup "kirtil", "kırtak", "kırtan" ile de ilgilidir, bu sözcükler, "ev, küçük, çocuk, gerçek, derli toplu, sert, kepir, kır, kıraç, çorak" anlamlarına gelmekte.
"pam" kelimesi Farsça'da renk ve borç anlamında olduğu bilgisinden hareketle.
Pamkirt (Pengürt) Köyünü Anlamlandırma: Renkli ve derli toplu, yani bu kelimeler yerleşimi nitelemekte, Renkli Çocuk, Renkli Yer, Renkli Ev, kısacası Renkli köy anlamında. Bunu renkli kır, dağ, yazı ve yer, yerleşme olarak da düşünebiliriz. Renklikır, Renklikırdağ, Renkliyazı, Renkliyörep köyü şeklinde düşünülebilir. Çünkü bu yerleşmede az da olsa ev vardır. Bu evlerin sahip olduğu "Renklikırdağ" Pamkirt adı kayıtlara geçmiş ve bu, zaman içinde, "Pamkirt" birleşik kelime olmasına rağmen söyleyişte, incelik kalınlık yönünden ünlü uyumuna uymayan bu kelime, "Pengürt" "Pengirt" formuna sokulmuş ve söyleyişte kolaylığı sağlamış, aslında bugün anlamı bilinemeyecek bir şekle dönen Pengürt'ün, hatta Pengirt'in asıl söyleyişi, renkli kır ve dağ veya renk lekeleri bulunduran kır-dağ, anlamına gelen Pamkirt'tir. Şunu da ilave etmekte yarar var, "kır" sözcüğü gri, beyaz; kır-dağ gri, beyaz, soluk, boz anlamına da gelir..
Pam-kirt (Pengürt), şimdi bu birleşik adı açalım biraz. "pam" sözcüğünün Farsça olduğu ve borç, renk anlamına geldiği, Pengürt köyünün coğrafyasına bakıldığında değişik renkte yamaçlar, doruklar, taşlar, kumlar, çorak, kepir alanlar bulunduğu, buna örnek Göktaş mevkiinin ve Kaynarpınar'daki kumların renkli oluşu, yamaçlardaki, boz, ak, mavimsi ve kızıl toprakların kısım kısım bulunması.. işte, coğrafyadaki bu renklerden "pam" sıfatını aldığı ve "kirt"in de Anadolu ağızlarında birçok anlama geldiği, bu anlamlardan, "ev, küçük, çocuk, derli toplu, sert, kır, kıraç, kırtak, kıran, çorak kepir" anlamları için de kullanıldığı sabit.
Pengürt'ün içinde bulunduğu coğrafyayı bilenler oradaki, boz, çorak, demir cevheri renkli dağları, yamaçları, taşları ve kumları, toprak rengini daha iyi bildiklerinden ve renklilik gösteren mevkii isimlerini derlediklerinde bu anlam, köyün adının kaynağı ile daha da örtüşecektir. Ben coğrafyayı yalnız okuduklarım ve dinlediklerim kadarıyla bildiğimden vazgeçilmez bir iddiada bulunmuyorum.
Daha bilgiye ulaşıldıkça bu konu tekrar değerlendirilecektir.
Belgelerde Pengürt Söz Varlığının Aslı
1530 tarihli Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defterinin 957. sayfasında Darende ve Divriği Livası Ziniski nahiyesi Pamkird karyesi kaydı sabittir. Bölgede, ismi değiştirilen başka Pamkird adı da olmadığına göre, halk arasında Pengürt olarak ifade edilen köy adının etimolojisinin başında, kaynağında, Pamkird vardır ve bu ad ona kaynaklık eder. Karye, köy anlamında.
Bahçeli köyün eski adı olan Pengürt adı, Pamkird sözünün bozulmuşudur. Bu ad, Türklerden önceki bir adlandırma, Türkçe Sözlüklerde de geçmemekte ve Türkçe kurallara aykırı olup Farsça ve Arapça'dan geçtiğine dair bir bilgiye ulaşılamamıştır. Bu sözün buralara eski uygarlıklardan kaldığı ihtimal dahilinde olabileceği belirtilmişti.
Yeni araştırma ve soruşturmalarımda bu Divriği bölgesinde, tarihte Ermeni nüfusun yoğun olarak yaşadığı, Ermenice dili eğitimi ile uğraşan öğretmenin Pamkirt'in veya Pengürt'ün Ermenicede bulunmadığı ve dil yapısına uymadığı tespiti,
"pam" kelimesi Farsça'da renk ve borç anlamındadır.
"kirt" kelimesi Türkçe olup "kirtil", "kırtak", "kır-tak, kır-tag, kır-tağ, kır-ta, kır-t veya kir-tak, kir-tağ, kir-tağ, kir-ta, kir-t" "kırtan" ile de ilgilidir, bu sözcükler, "ev, küçük, çocuk, gerçek, derli toplu, sert, kepir, kır, kıraç, çorak" "kir" de lekeli anlamlarına gelmekte.
Pam-kirt (Pengürt), şimdi bu birleşik adı açalım biraz. "pam" sözcüğünün Farsça olduğu ve borç, renk anlamına geldiği, Pengürt köyünün coğrafyasına bakıldığında değişik renkte yamaçlar, doruklar, taşlar, kumlar, çorak, kepir alanlar bulunduğu, buna örnek Göktaş mevkiinin ve Kaynarpınar'daki kumların renkli oluşu, işte, coğrafyadaki bu renklerden "pam" sıfatını aldığı ve "kirt"in de Anadolu ağızlarında birçok anlama geldiği, bu anlamlardan, "ev, küçük, çocuk, derli toplu, sert, kır, kıraç, kırtak, kıran, çorak kepir" anlamları için de kullanıldığı sabit.
Kır ve Dağ sözcüğü: "kirtil", "kırtak", "kır-tak, kır-tag, kır-tağ, kır-ta, kır-t veya kir-tak, kir-tağ, kir-tağ, kir-ta, kir-t" "kırtan" ile de ilgilidir,
ETü: "dağ ... dağ rengi" [ Kaşgarî, Divan-i Lugati't-Türk, 1073]
kır [[tek bir dağ kütlesi]], kırlar eḏiz beḏük [[dağlar yüksek, büyük]] (...) kır at [[gri at]]
KTü: [ Ebu Hayyan, Kitabu'l-İdrak, 1312]
kır [[dağın zirvesi demektir, ancak Kıpçak dilinde düz yer için de kullanılır]]
KTü: "... yaban yer" [ anon., et-Tuhfetu'z-Zekiyye fi'l-Lugati't-Türkiyye, <1400]
al-barriya [Ar.]: kır [yaban yer, bozkır]
Çağ: "... dağ" [ Babürname, 1530]
ol kırda ki biz yaşunub irdük [gizlendiğimiz dağda]
TTü: [ Meninski, Thesaurus, 1680]
kır: ova, sahrā. Planities, pec. inculta, campus [tarım yapılmayan alan, bozkır]. & item griseus & canus [ayrıca gri veya boz renk].
TTü: [ Ahmed Vefik Paşa, Lehce-ı Osmani, 1876]
kır: Sahra, yaban, biyaban, çöl. Boz yerler, bayırlar. Kırların rengi, eşheb [boz veya gri].
<< ETü kır dağ
Not: Anlam evrimi "dağ başı" > "yaban yer" > "kaya ve çöl rengi", diğer yandan ise "meskûn olmayan yer" > "şehir dışı" > "köy" şeklindedir. Kaynak, (https://www.nisanyansozluk.com/?k=k%C4%B1r)
PAMKİRD KARYESİ, PENGÜRT KÖYÜ
"kirt" kelimesi Türkçe olup "kirtil", "kırtak", "kırtan" ile de ilgilidir, bu sözcükler, "ev, küçük, çocuk, gerçek, derli toplu, sert, kepir, kır, kıraç, çorak" anlamlarına gelmekte.
"pam" kelimesi Farsça'da renk ve borç anlamında olduğu bilgisinden hareketle.
Pamkirt (Pengürt) Köyünü Anlamlandırma: Renkli ve derli toplu, yani bu kelimeler yerleşimi nitelemekte, Renkli Çocuk, Renkli Yer, Renkli Ev, kısacası Renkli köy anlamında. Bunu renkli kır, dağ, yazı ve yer, yerleşme olarak da düşünebiliriz. Renklikır, Renklikırdağ, Renkliyazı, Renkliyörep köyü şeklinde düşünülebilir. Çünkü bu yerleşmede az da olsa ev vardır. Bu evlerin sahip olduğu "Renklikırdağ" Pamkirt adı kayıtlara geçmiş ve bu, zaman içinde, "Pamkirt" birleşik kelime olmasına rağmen söyleyişte, incelik kalınlık yönünden ünlü uyumuna uymayan bu kelime, "Pengürt" "Pengirt" formuna sokulmuş ve söyleyişte kolaylığı sağlamış, aslında bugün anlamı bilinemeyecek bir şekle dönen Pengürt'ün, hatta Pengirt'in asıl söyleyişi, renkli kır ve dağ veya renk lekeleri bulunduran kır-dağ, anlamına gelen Pamkirt'tir. Şunu da ilave etmekte yarar var, "kır" sözcüğü gri, beyaz; kır-dağ gri, beyaz, soluk, boz anlamına da gelir..
Pam-kirt (Pengürt), şimdi bu birleşik adı açalım biraz. "pam" sözcüğünün Farsça olduğu ve borç, renk anlamına geldiği, Pengürt köyünün coğrafyasına bakıldığında değişik renkte yamaçlar, doruklar, taşlar, kumlar, çorak, kepir alanlar bulunduğu, buna örnek Göktaş mevkiinin ve Kaynarpınar'daki kumların renkli oluşu, yamaçlardaki, boz, ak, mavimsi ve kızıl toprakların kısım kısım bulunması.. işte, coğrafyadaki bu renklerden "pam" sıfatını aldığı ve "kirt"in de Anadolu ağızlarında birçok anlama geldiği, bu anlamlardan, "ev, küçük, çocuk, derli toplu, sert, kır, kıraç, kırtak, kıran, çorak kepir" anlamları için de kullanıldığı sabit.
Pengürt'ün içinde bulunduğu coğrafyayı bilenler oradaki, boz, çorak, demir cevheri renkli dağları, yamaçları, taşları ve kumları, toprak rengini daha iyi bildiklerinden ve renklilik gösteren mevkii isimlerini derlediklerinde bu anlam, köyün adının kaynağı ile daha da örtüşecektir. Ben coğrafyayı yalnız okuduklarım ve dinlediklerim kadarıyla bildiğimden vazgeçilmez bir iddiada bulunmuyorum.
Daha bilgiye ulaşıldıkça bu konu tekrar değerlendirilecektir.
Hocam ben Kayaoğlu ailesinin bir ferdiyim. AdımÖzgür KAYAOĞLU. İnanılmaz emek verilmiş çalışmalar bunlar gerçekten ayakta alkışlıyorum.
YanıtlaSil