ÇUBUK İLÇESİ AŞAĞIEMİRLER (KÖYÜ) MAHALLESİ-1

Ortak malları, yaylaları, koruları, meraları, ekinlikleri ve su kaynaklarıyla üretim için etkinliğe durmuş köyler, başlı başına bir varlık. Bu köy yerleşmeleri, ya coğrafi bir elemandan, ya kurucu aileden, ya bilinen bir yapıdan, ya da toprak özelliğinden doğal oluşumla bir adlandırma ile adını alıyor ve tarihe adıyla izler bırakıyor. İçinde yaşayanlarca da bu adlandırma ve adın ortaya çıkışı, bir yerde tarihi merak konusu oluyor. Tarihte ilişkili olduğu idari yapılandırma, bazen de adı ve tüzel kişiliği bir mahalleye evrilse de adı, adının kaynağı, tarihi, kültürü, değerleri merak konusu olabiliyor.

"Şu an köyle çok bir bağlantımız olmasa da zaman zaman gidiyoruz, dağlık bir coğrafyadayız, Çubuk ilçesine bağlı, Aşağıemirler, herhalde Oğuzların Eymür boyundan olmalı," diyor, Canan Doğan.

"O zaman Yukarıemirler de vardır."

"Evet, var." diyor.

"Bir kayıtlarına bakayım Çubuk köylüğü mü tarihte?" diyorum.

1530 tarihli, 438 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i  Anadolu Defterinin 742. sayfasında Kızıl-Emir karyesi Kal'acık kazası kaydı, adı değişerek de olsa Aşağıemirler köyünün Kızılemir kaydıyla da olsa 500 yıl önce de var olduğunun bir belgesidir.

Karye sözü, o devirlerde köy anlamında kullanılıyor. Bu köyde kayıtlara göre 26 hane olduğu, 1 hanede bulunan nüfusun 5 ile 10 arasında, olabileceği araştırmalarda sabit olduğundan üzerinde durduğumuz yerleşmede 200 dolaylarında nüfus yaşadığı ve 500 yıllık Osmanlı muhasebe kayıtlarına göre muaf 5 ve hasıl 1836 olduğu kayıtlı.

15.yy'da Çubukâbâd adıyla kaza olarak geçen Çubuk, 1931 : Çubuk adını alır. 

Aşağıemirler köyünün bugün Ankara Çubuk ilçesine bağlı olduğu, 1530 tarihinde Çubukabad kazasına bağlı Emir-Emirler veya Aşağıemirler adında bir yerleşme bulunmadığı açık. 

438_numarali_muhasebei_vilayeti_anadolu_defteri_937_1530 (2) Sultanönünün bulunduğu defterde Ankara Livası da geçmekte buna göre; Ankara Livası aynı zamanda kaza olarak da verilmiş.
Emir-ilyas çiftliği Çubuk kazası 389. sayfa, Aşağıemirler'in coğrafi yapısının çiftliğe uygun olmadığı, dolayısı ile bu kaydın Aşağıemirler'le ilgisi olmadığı,
Emir gazi k. Murtazaabad kazası 376 . sayfasında, Akıncılar, (1522 : Murtazaâbâd) (Mürted) (1987 : Akıncılar) maa İstanos ve Bâlâ ve Zîr olarak geçmektede ve Çubuk kazasının batısında varlık göstermekte, dolayısıyla Kızılemir veya Aşağıemirler'le bir ilgisi olmadığı, 
Emir-ilyas mz. Ankara kazası 356. sayfasındaki kayıt, Ankara kazası Çubuk'un güneyinde bulunduğundan Aşağıemirler ile ilgili olmadığı,
Emir-yaman k. Ankara kazası 354
Emir-yusuf bağçesi Pazu-yı Kapak 370
Eymür k. Ankara kazası 355
Eymür Çubuk kazası 384
Eymür k. Murtazaabad kazası 376, 377. sayfada, 
Eymür Ahur k. Ankara kazası 358

Eymür Taylu k. 379. sayfada sabit, bu kayıtların Aşağıemirler'le ilgisi olup olmadığının da günümüze ulaşan yerleşme adlayla karşılaştırılıp komşu köylerinin tespit edilmesi yeterli olacaktır. Aşağıemirler köyünün Kalecik köyü olması, Kızılemir karyesi kaydının Aşağıemirler köyünün o zamanlarda da olduğunu açıklamaktadır. 

1519-1530 yılları arasında (Kalʿacik) (Kalecik Keskini) adıyla nâhiye Kengırı → Anadolu eyâletine bağlı olduğu,

1554'te kaza olarak Kengırı → Anadolu eyâletine bağlılığının devam ettiği,

1855'te kaza olarak Ankara → Ankara eyâleti (salnâme) bağlı olduğu açık.

Aşağıemirler köyünün yakınında bulunan ve komşusu sayılacak köylerden Yeniçöte ve Eskiçöte köyü ile Kuyucak köyü 1530 kayıtlarında Kengiri Livası Kal'acık kazasına bağlı olduğu, "Çöte ve Kuyucak karyesi" kayıtları geçtiği, demek ki  bu yakın coğrafyadaki köylerin değişen sosyo ekonomik ilişkilerden Ankara iline sonraki tarihlerde bağlamış olduğu açık.

Aşağıemirler köyü de 500 yıl önceki idari yapılanmaya göre yakınındaki köylerle Kal'acık kazasına ve Kengiri livasına, yani Çankırı'ya bağlıdır.

Aşağıemirler'i araştıranlar da olmuş, Vikipedi'de, "Mahallenin adı, 1928 yılı kayıtlarında Emirler olarak geçmektedir. Daha önceleri Kalecik ilçesine bağlıyken, 7 Ağustos 1951'de Çubuk ilçesine bağlandı." şeklinde kaynak gösterilerek aktarılmıştır.

Eski adlandırmalarda zir-i emirler aşağıemir anlamına gelir. 1530 tarihinde ilgili kazalarda bu şekilde de bir yer adı kayıtlı değil.

Aşağıemirler adı olunca Yukarıemirler yerleşmesi de akıllara gelmekte.

Emirleri aşağı yukarı olarak nitelemesi, bu yerleşmedeki halkın üretimiyle ilgili olabileceği, yayla ve kışla ilişkisi sonucu aşağı ve yukarı Emir-ler yerleşmeleri tarihte varlık gösterdiği, sonradan değişen doğa üretim ilişkisi sonucu köy hayatının Aşağıemirler'de ve Yukarıemirler'de sürmesinden kayıtlara Aşağıemirler ve Yukarıemirler olarak geçtiği ve dilde tutunduğu, bu yerleşmelerin hala varlık gösterdiği ortada ve Çubuk ilçesine bağlılar.

Cevdet Türkay'ın Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler adlı eserinin 301. sayfasında Emir- Emirler maddesinde, Yörükan taifesi olduğu, aynı eserin Kızıl ile başlayan maddelerinde bağlı olduğu topluluğu, Türkman ve Yörükan taifesinden olduğu belitmektedir.

Aşağıemirler köyünün adının kaynağının Kızılemir  birleşik ismiyle Emir'in ait olduğu topluluk, inanç ile kurucu ailenin adına ithafen ortaya çıktığı söylenebilir, sülaleye işaret etmekte, onun hatıratını yaşatmaktadır. Süreç içinde yerleşmeyi, köyü daha kısaca anlatmak amacıyla Emir-Emirler şeklinde aile, sülale adı yaptığı, kızıl adının düştüğü, sonrada, aşağı ve yukarı Emirler tamlamalarıyla ikisinin de varlık gösterdiği ve sonra da bu topluluğun Aşağıemirler ve Yukarıemirler köyünde yaşamına devam ettiğinden günümüze iki yerleşmenin de adı ve varlığı yerleşme olarak kalmıştır.

Araştırmalarda,(1) Eymür, İmir, İmirli, Eğmir, Eymir, İymir, Emir adlandırmalarıyla 30'dan fazla yerleşme olduğu bu isimlerin Oğuz Türkmen boylarından Eymür boyuyla ilişkili olduğu ileri sürülmektedir. 1530 yılında ve bu tarihten de önceleri bu coğrafyada varlık gösteren Kızılemir köyünün kurucularının Oğuz Türkmenlerinden Eymür boyu ile ilişkili olduğu kuvvetle muhtemel. 

Yönetici, buyruk anlamındaki "emir" ile bir ilgisi olup olmadığı ve kızılemir tamlaması başka bir araştırmanın konusu. 

Köyler, köylük yerler üretim amaçlı ortaya çıkan az veya çok evli yerleşmelerdir. Üretim var olduğu sürece köyler yasal olarak mahalleye dönse de o yerleşmede insan doğa ilişkileri var olacaktır. Üretim araçları çok değişmeyecektir. Tarihi bir geçmişe sahip bu yerleşmeler, Kızılemir karyesinden zamanla belki Emirlere oradan da coğrafi konumu üzerinde sürdürdüğü üretim etkinliği gereği Aşağı ve Yukarıemirler köyüne, yerleşmesine evrilse de dağlık bir yerleşme olarak tarihini hala sürdürmektedir.

Yukarıemirler mahallesinin 2013 yılında 80, 2022 yılında da 112 nüfusa ev sahipliği yaptığı, Aşağıemirler'in ise 2013 yılında 140, 2022 yılında da 146 nüfusu olduğu belirtilmektedir.

Doğa insan mücadelesinin son yıllarda daha da makineleşerek sürdüğü, bu zorlu yurtlarda sürdürülebilir tarım, hayvancılık, ormancılık ve meyvecilikle müdavimlerinin kadim olması, adı mahalle de olsa üretici köylülerin hem geleneksel hem de okullu olarak üretim eylemlerine durması, iş emek ve mutluluklarının artması, köylük yerlerin varsıllık ve sosyal yönden çekim gücü haline gelmesi bu tarihi yerleşmeleri daha uzun süre yaşatacaktır.

Geriye kalırsa yazılanlar kalır.

Eskişehir, 03 Ekim 2023, Seyfettin Ceylan 

 

1-Faruk Sümer - Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilâtı - Destanları.pdf

2-438_numarali_muhasebei_vilayeti_anadolu_defteri_937_1530